Con thuyền lướt nhẹ đưa du khách tới Nghi Môn nội, là hai quả núi nằm hai bên sông tạo thành cổng thiên nhiên mở ra để đón du khách trước khi vào Tam Cốc. Bên tay trái của du khách là núi Bến Thánh, gần bến Thánh là bến thuyền được vua Trần Thái Tông cho xây dựng để đi bằng đường thủy vào am Thái Vi. Còn bên tay phải là núi Phượng Hoàng. Khoảng cách 15 mét, thuyền dừng lại, quay đầu nhìn về núi Phượng Hoàng, du khách sẽ thấy gần sát mặt sông có một mỏm đá nhô lên rất giống mỏ con phượng hoàng, vô cùng đẹp mắt.
Nhiếp ảnh gia và nhà quay phim thường ghi lại hình ảnh “mỏ phượng hoàng” như một điểm nhấn cho bức tranh Tam Cốc khi muốn giới thiệu về địa điểm này. Nhìn sang bên tay phải, du khách sẽ thấy một tảng đá lớn và phẳng nằm sát bờ sông. Theo truyền thuyết, đây là tảng đá trước đây vua Trần Thái Tông thường đến câu cá khi lập am Thái Vi ở phía trong Hang Cả. Tên cổ xưa của tảng đá này được gọi là “gồ đá cây sộp”. Điều này thể hiện sự kết hợp tuyệt vời giữa thiên nhiên và lịch sử, tạo nên một không gian đầy ấn tượng và hấp dẫn cho du khách khi tham quan Tam Cốc.

Cảnh đẹp tự nhiên của Tam Cốc như một bức tranh sống động, khiến ai đến đây cũng phải ngạc nhiên và trầm trồ. Nhìn từ xa, khung cảnh mênh mông của núi non và dòng sông như một bức tường vững chãi bao bọc không gian. Trên bên phải, núi đá hình như một quả chuông đồng khổng lồ, với một cửa hang nhỏ bên dưới, nhưng bên trong lại rộng lớn, thoáng đãng. Đó chính là hang Múa, nơi truyền thuyết kể về các cung tần mỹ nữ thường ca múa. Đặc biệt, hang Múa còn có đường bộ thông ra xã Ninh Xuân và từng là Bệnh viện dã chiến của Quân y 5 trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, là điển hình cho sự kết hợp giữa thiên nhiên và lịch sử.
Trên thuyền, nhìn dọc theo dãy núi hai bên và cửa Hang Cả dưới chân núi, ta có thể nhận thấy những vết lõm sâu rộng, như những vòm hình thành từ sự mài mòn của sóng biển hàng triệu năm. Đây là kết quả của quá trình bào mòn và khoét sâu của sóng biển, tạo nên những tác phẩm tự nhiên tuyệt vời như vậy. Các nghiên cứu và khảo cổ học còn chứng minh rằng, hàng triệu năm trước, địa điểm này là vùng biển mênh mông. Nước mưa và nước biển trôi qua núi đá, đã bào đục sâu vào ruột núi, làm cho đá vôi phân hoá và nhường chỗ cho việc hình thành hang động và hệ thống sông ngầm dưới lòng đất. Điều này làm cho cảnh quan Tam Cốc thêm phần huyền bí và hấp dẫn, đồng thời là một minh chứng cho sức mạnh và sự vĩ đại của tự nhiên.

Hang Cả, với chiều dài 127m và chiều rộng 20m, nằm ẩn mình dưới gốc của một quả núi lớn, kẻo qua hai dãy núi dọc bên sông Ngô Đồng, tạo nên một khung cảnh ấn tượng và huyền bí. Dòng sông Ngô Đồng khi chạy đến đây bị cản lại, chảy uốn khúc qua lòng núi, tạo nên một không gian hang ẩm mát và tĩnh lặng.
Khi thuyền lướt vào bên trong hang, du khách sẽ cảm nhận được sự mát lạnh của không khí. Dòng nước êm đềm, nhẹ nhàng trôi qua, tạo ra những sóng nhỏ lung linh dưới ánh sáng từ mặt trời. Mùa hè, cái nóng của mùa này dường như tan biến theo từng cơn gió khi thuyền trôi qua, thay vào đó là sự mát mẻ của hang đá. Mùa đông, không gian trong hang cũng không còn lạnh buốt mà trở nên ấm áp hơn. Hang này có nhiều nhũ đá tự nhiên, tạo ra những cảm xúc độc đáo cho du khách khi thấy chúng phản chiếu ánh sáng lên mặt nước dưới đáy hang.
Những khối nhũ đá ở đây có hình dáng đa dạng, từ những hình thù giống như con người, cây cỏ cho đến những khối đá tròn lì trên trần và thành hang. Sự đa dạng này khiến cho mỗi người khi đến đây đều có cảm nhận và tưởng tượng riêng, tạo nên một không gian đầy phong phú và thú vị. Hang Cả còn có những khối nhũ đá tròn lì, từ đó nước nhỏ chảy xuống tạo ra những dòng nước trong veo như bầu sữa mẹ, mang lại sự sống và sinh khí cho hang động này.

Hang Cả không chỉ thu hút du khách bởi vẻ đẹp tự nhiên mà còn có ý nghĩa lịch sử sâu sắc, đặc biệt trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Đây từng là căn cứ quan trọng của cách mạng, nơi mà bộ đội và nhân dân đã sử dụng thuyền để thực hiện các hoạt động cách mạng. Đáng chú ý, công binh xưởng Nguyễn Công Cậy được thành lập ngay bên ngoài hang Cả, với nhiệm vụ sản xuất vũ khí để hỗ trợ cho cuộc chiến từ năm 1947 đến 1950.
Vị trí chiến lược của công binh xưởng được chọn ở phía bên tay phải của hang, trải dài từ ngoại vi cửa hang đến thung lũng rộng lớn. Đến năm 1986, Đại tướng Võ Nguyên Giáp – một nhà lãnh đạo quân sự có uy tín, khi đến thăm Tam Cốc, đã phát hiện một điều thú vị. Ông nhận thấy trên đỉnh của một ngọn núi trong thung lũng, các khối đá có hình dạng giống như những chiếc xe tăng đang di chuyển. Bên cạnh đó, nhìn từ thung lũng ra, du khách sẽ thấy một dãy núi gần như chạy dài, với cấu trúc các khối đá được xếp chồng lên nhau, tạo ra một cảnh tượng khá ấn tượng, giống như khu đền Angkor Wat ở Campuchia.
