Bài chòi, một trò chơi dân gian, có hình thức chơi tương tự lôtô, được tổ chức trong 9 chiếc chòi bằng tre lợp tranh hay rạ. Trò chơi này thường diễn ra từ ngày Mồng 1 Tết đến Mồng 7. Tuy nhiên, ở Quảng Nam, hội bài chòi không chỉ diễn ra trong những ngày đầu Xuân mà còn kéo dài suốt cả tháng Giêng. Bài chòi đã trở thành một phần không thể thiếu trong các dịp lễ hội truyền thống ở đất Quảng.
Bài chòi – Một nét đặc trưng của Quảng Nam
Hội bài chòi thường diễn ra tại những nơi công cộng rộng rãi và thoáng mát như ngã ba đầu làng, sân chợ, sân đình… Từ những ngày sát Tết, mọi người bắt đầu bận rộn với việc đón tre và bện tranh để xây dựng chòi. Ở Quảng Nam, có tổng cộng 9 chòi, trong đó có 8 chòi dành cho người chơi và 1 chòi dành cho anh Hiệu – người điều hành trò chơi. Việc xây dựng những chòi này được nhân dân trong làng vô cùng hỗ trợ.
Các chòi tre được trang trí đẹp mắt, trên nóc mỗi chòi đều có cờ hội. Bên trong mỗi chòi, có những chiếc ghế tre để ngồi và một chiếc lồng đèn treo – mỗi chiếc đều được làm rất tỉ mỉ. Việc xây dựng chòi phải hoàn thành trước đêm giao thừa, để từ đêm đó, mọi người có thể tham gia chơi vài ván bài chòi để bắt đầu một năm mới may mắn.
Bài chòi – Một nghi lễ đặc biệt trong ngày Tết
Từ sáng sớm ngày Mồng 1 Tết, khai hội bài chòi sẽ bắt đầu. Những cụ già trong làng sẽ tiến hành lễ cúng thần linh, thổ địa và thành hoàng, để cầu mong một năm mới tràn đầy hạnh phúc, mùa màng bội thu và làng xóm trù phú. Trong khi đó, tiếng trống liên tục vang lên, rủi ro dân làng tới chơi và lắng nghe hát bài chòi. Mọi người từ khắp nơi trong làng, xóm nhỏ, trong những bộ trang phục đẹp nhất, háo hức đến tham gia chơi bài chòi đầu năm, để tìm kiếm may mắn cho mình.
Các người chơi sẽ lần lượt chiếm các chòi và tìm cho mình một chỗ ngồi thoải mái. Những người còn lại sẽ đứng xung quanh 9 cái chòi để nghe anh Hiệu trình diễn và hát. Các vị trợ giúp sẽ cải trang thành những anh lính, bán thẻ bài và cờ ngân cho người chơi. Trò chơi sử dụng bộ bài gồm 32 thẻ, chia đều cho 10 người chơi. Người đứng đứng lớn tuổi (anh Hiệu) cũng có một bộ bài tương tự trong ống tre trên một cây nọc cao – đủ cao để anh Hiệu không nhìn thấy các quân bài, nhưng cũng đủ để anh ta rút bài.
Cuộc chơi bắt đầu khi anh Hiệu, mặc áo dài khăn đóng chỉnh tề, lên tiếng hát một bài lục bát hoặc song thất lục bát bằng giọng địa phương không lẫn vào đâu được.
Niềm vui và sự hài hước trong trò chơi bài chòi
Cuộc chơi bài chòi trở nên sống động và hấp dẫn nhờ tài hát và triển khai của anh Hiệu. Anh Hiệu phải là người có tài “ứng khẩu thành thơ”. Anh Hiệu phải thuộc lòng hàng trăm bài thơ, bài vè và hàng ngàn câu ca dao; biết hát nam, hát khách, những điệu dân ca đặc trưng của Quảng Nam. Trong những câu hát của anh Hiệu, chúng ta có thể tìm thấy những lời tự sự về cuộc sống, niềm vui, sự bình yên và tình đoàn kết trong làng xóm. Anh Hiệu cũng thể hiện sự phê phán những thói xấu, tật xấu trong cuộc sống.
Với tính dân dã, mộc mạc và hài hước, những câu hát của anh Hiệu khiến cả hội bài chòi vui cười đặc biệt. Các người tham gia chơi không quan trọng thắng hay thua, họ tham gia để tận hưởng không khí vui vẻ và để tìm kiếm may mắn cho năm mới. Họ trầm mình trong những điệu nhạc dân ca quen thuộc, hòa chung trong những câu hát mộc mạc, dân dã. Đây thực sự là một trò chơi vui tươi thu hút rất nhiều người tham gia và xem, đặc biệt là những người già, phụ nữ và trẻ em.
Bài chòi – Một món quà vui trong những ngày Tết ở Quảng Nam.
